Беларуская мова
Народнае мастацтва беларусі, якое вызначаецца найперш самабытнасцю, вобразнасцю, найбольш яскрава праявілася ў ткацтве і вышыўцы. Больш таго, не будзе перабольшаванне казаць, што ручнікі, абрусы, посцілкі – гэта своеасаблівая аповесць пра жыццё народа, яго шчасце, працу і спадзяванні.
Пра што расказваюць узоры
Народнае мастацкае ткацтва – адзін з самых пашыраных відаў народнага выяўленчага мастацтва. Але было б зусім няправільна ацэньваць яго толькі з пазіцыіі прыгажосці, арыгінальнасці арнаментыкі, каларыту. Кожны ўзор – гэта сімвал – ураджаю, працы, шчасця, святаў, павагі да продкаў, кахання, любві.
Беларускі арнамент захаваў у сабе старажытную язычніцкую культуру і міфалогію. Шматлікія ўзоры прысвечаныя беларускім язычніцкім багам – Ярыле, Ладзе, Жыжалю, Маці-Зямлі. Калі вышывальшчыца ці ткачыха аздабляла такімі ўзорамі сваю працу – гэта азначала тое, што яна звярталася за дапамогай да гэтых багоў. Былі таксама арнаменты прысвечаныя і святам такім, як Купалле, Каляды, Дзяды і іншыя. Цікава, яшчэ і тое, што ва ўяўленнях беларусаў гэта не пярэчыла хрысціянскай веры. Рушнік з такім арнаментам мог быць ахвяраваны ў царкву і ёю прыняты.
Асноўныя матывы
У беласкім арнаменце можна вылучыць некалькі асноўных матываў.
Вобразы ўраджаю і ўрадлівасці. Галоўнай крыніцай існавання людзей на зямлі былі жывёлагадоўля і земляробства. Іх адлюстраванне – сімвал багацця і дабрабыту. Тут мы знойдзем вобраз Ярылы-Юрая, бога ўрадлівасці і жыццёвых сіл прыроды, якога прасілі аб добрым ураджаі ці ягонага хрысціянскага двайніка Юрыя. вобразы Жыценя, Жытняй бабы, Спарыша, Рая, Багача (ці дажынкавага снопу), Палявіка, Дажджа, Вялікага Сонца, Маці Зямлі-Карміцелькі, і канешне, Хлеба, як сімвалу дастатка і дабрабыту.
вобраз Сонцавобраз Зямлі-Карміцелькі
вобраз Ярылы-Юрая
Вобразы маці. У тканым і вышываным арнаментах вобраз Маці сустракаецца ў трох варыянтах: у выглядзе жаночай фігуры, у выглядзе абмаляванай гірляндаю зоркі і у выглядзе схематычнага дрэва. Нярэдка вобраз суправаджаўся сімваламі сонца, месяца, агню, ветру, што падкрэслівала раўназначнасць гэтых вобразаў.
вобраз Маці-Радзіцельніцы вобраз Агню
Вобразы роднай Беларусі. Звычайна гэта быў узор скампанаваны з квадратаў і кругоў, што сімвалізавала сонца і зямлю. Існавалі таксама матывы ракі (папярэчныя палосы, якія нагадваюць рабізну на вадзе), вады (быццам кругі на вадзе, але складзеныя з прамавугольных кірпічыкаў), лесу, дубровы (звычайна некалькі радоў пазнальных матываў магутных дрэваў), поле, лугу (кветкі ўсіх магчымых колераў), жывёлаў, птушак.
вобраз Роднай Беларусівобраз Дрэва
вобраз Крыніцы вобраз Палёу
Вобразы святаў. Вялікдзень, Купалле, Каляды, Масленіца і шмат іншых святаў знайшлі сваё адлюстраванне ў арнаментах. Выкарыстанне ручнікоў, абрусаў і іншых твораў у такія дні з такімі ўзорамі было звязана з магіяй, адмысловымі рытуаламі.
Вобразы яднання песень і кветак, мелодыі і арнаменту. Гэтыя дзіўныя на першы погляд вобразы звязаныя з любоўю беларусаў да песень і музыкі, са звычкай пець пад час працы і адпачынку. Часцей за ўсё майстрыхі звязвалі вобраз музыкі з рознымі карункавымі вырабамі ці з выявалі кветак і птушак.
вобраз Песні
Вобразы язычніцкай міфалогіі. Галоўныя вобразы тут – Бог Сонца і Багіня Маці-Зямля, бо яны нарадзілі людзей і ўсю прыроду, па вераваннях старажытных славянаў. Але не былі забытыя і іншыя богі і увасабленні прыроды, такія як Дамавік, Палявік, Вадзянік, Лесавік.
Вобразы кахання. Тут былі сумныя вобразы жаночай долі, русалкі (апошняя досыць умоўная ўвыглядзе букета кветак) і даволі гарэзлівыя вобразы фізічнай блізкасці мужчыны і жанчыны. Распаўсюджаным арнаментам была дзяучына з поднятымі рукамі, якая трымае каласы і кветкі – Лада, багіня кахання і прыгажосці.
вобраз Кахання
Вобразы чалавека, сям’і, дзяржавы. Сімвал чалавека васьміканцовая зорка – адзін з самых пашыраных сімвалаў у беларусаў. Бярозка ці рабіна – вобраз дзяўчыны, клён (явар) – хлопца. Сям’я – чатыры крыжападобна спалучаныя разеткі, нярэдка ў арнаментальнай аблямоўцы.
вобраз Моцнай Дзяржавы, Сям'івобраз Чалавека
Вобразы веры. Перш за ўсё гэта сімвалы продкаў. На Беларусі заўсёды шанавалі дзядоў, перад памерлымі не было страху, пабачыць іх у сне не лічылася дрэннай прыкметай – наадварот – у іх прасілі дапамогі, рады, іх запрашалі на сямейныя святы. Сімвал агульнага продка – два перакрыжаваных прамавугольніка, унутры – маленькі крыжык. Сімвал роднага дзеда – крыж з чатырох квадратаў.
Акрамя гэтых сімвалаў у арнаментах беларусаў можна знайсці ўзоры душы (васьміканцовая разетка са скругленымі канцамі), узоры гаданняў, мараў, надзей.
Прыказкі і прымаўкі
Дай, божа, даваць, а не прасiць.
Адклад не iдзе ў лад.
Як наеўся і напiўся, дык і добранькi зрабiўся.
Міма рота лыжку не носяць.
Не завязаўшы аборы, не спяшы да Тадоры.
Не зыч лiха другому, каб не давялося самому.
З кім пазнаешся, такім i станешся.
Адзiн дуб у полi, то не лес.
Адна пчала мёду не наносiць.
Адна галавешка не гарыць, а толькi тлее.
Нiкому вады не замуцiць.
Такi вёрткi, што ў ступе таўкачом не пападзеш.
Як кот шкадлiвы, а як заяц баязлiвы.
У яго i ўзiмку лёду не дастаць.
Фарсун, што тычкай носа не дастаць.
Прыйдзе тая нядзеля, што i мяне будзе вяселле.
Сем разоў адмер, адзiн раз адрэж.
Хто вiнен, аддаць павiнен.
Дзякуй, як дасi, а калi не дасі, то й сам не прасi.
Есць за вала, робiць за камара.
Як зачэпiцца за пень, дык i прастаiць цэлы дзень.
Ён i муху з носа не згонiць.
Век пражыць — не кашулю пашыць.
Жыццё пражыць — не лапці сплесцi.
Век звекаваць — не пальцам пакiваць.
Век пражыць — не мора пераплыць.
Зрабiць i сам зробiць, толькi перарабляць просiць.
За сто работ бярэцца, а нi адна не ўдаецца.
Як ляжа спаць, дык забудзецца ўстаць.
Пашлi дурнога, за iм другога.
Менш гавары, больш пачуеш.
Трымай язык на прывязi.
Гавары, што ведаеш, але ведай, што гаворыш.
Ён любiць толькi самога сябе і то толькі адзiн раз у год.
Садок летам, што кажух зімою.
Хто есцi хоча, той мусiць быць у поце.
Паспрачалiся за мех, а ў мяху смех.
Прыяцеля за грошы не купiш.
Работа i кормiць i поiць.
Хто працуе, той не сумуе.
Дай кароўцы бурачка, дасць кароўка малачка.
Дарагая тая хатка, дзе радзіла цябе матка.
Як ты да людзей, так і людзi да цябе.
Ласкавае слова, што веснавы дзень.
Якi дубок, такі клiнок, якi бацька, такi сынок.
Хто пытае, той шмат знае.
Ад ляноты чакай бядоты.
Сам сябе не хвалі, няхай людзi пахваляць.
Грошы згубiў — нiчога не згубiў, здароўе згубiў — палавiну згубiў, розум згубiў — усё згубiў.
Выхваляўся пустак, ды не зрабіў нiяк.
Ласы на чужыя каўбасы.
Мова... Наша родная мова... Колькі мілагучнасці, таемнасці ў гэтым слове. Залатыя лісцікі на дрэвах, кожная птушка, кожная кветка і, канешне, чалавек — усе маюць сваю мову.
Наша родная мова самая прыгожая і вельмі мілагучная. Яна - нібы спеў салаўя, нібы звон капелі ранняй вясной, нібы гук сярпа ў полі; яна цеплая, як матуліна пяшчота!
Задача будучага пакалення захаваць родную мову, не даць ёй знікнуць. Калі знікне мова, то неўзабаве спыніць свае існаванне і ўся нацыя. Нашай мовай можна толькі ганарыцца і захапляцца.
Каб прывіць дзецям цікавасць і любоў да роднай мовы, у нашай установе кожны чацвер праходзіць ДЗЕНЬ БЕЛАРУСКАГА МАЎЛЕННЯ. У гэты дзень усе мы, супрацоўнікі ўстановы і выхаванцы, стараемся выкарыстоўваць у зносінах як мага больш беларускіх слоў.
Паважаныя бацькі, калі ласка, прыходзячы раніцай у сад, скажыце "Добрай раніцы!", "Дзякуй!", "Калі ласка!", а ўвечары - "Да пабачэння!" Давайце будзем разам далучаць нашых дзетак да беларускай мовы, такой прыгожай і непаўторнай!